GM Magnus Carlsen

GM Magnus Carlsen mevcut dünya satranç şampiyonudur. Pek çok otoriteye göre gelmiş geçmiş en iyi satranççı olsa da bu tartışmalarda GM'ler Garry Kasparov ve Bobby Fischer de yer almaktadır. Her koşulda 30 yaşına daha yeni basmış olsa da Carlsen en üst düzeyde yerini almış durumda.

Bunun sebebini de görmek kolay. 13 yaşındayken Norveçli dahi çocuk Kasparov ile berabere kalıp 2004'teki aynı turnuvada GM Anatoly Karpov'u yendi. Bir ay sonra da tarihteki en genç ikinci GM unvanını alan oyuncu oldu (2021 itibariyle hâlâ en genç sekizincidir). 2009'da 2800 reyting barajını aşan en genç oyuncu oldu (bu rekor GM Alireza Firouzja ancak 2021'de kırılabildi).

Sonrasında Carlsen genç bir dünya çapında oyuncudan gelmiş geçmiş en iyiler arasına girdi. 2011'de dünya sıralamasında liderliği ele geçirdi ve henüz burayı kimselere bırakmış değil. 2013'te Dünya Şampiyonluğu unvanını ele geçirdi ve bu unvanını dört kez başarıyla savundu (2014, 2016, 2018 ve 2021). Ayrıca, hızlı satrançta iki ve yıldırım zaman kontrolünde dört kez olmak üzere pek çok dünya şampiyonlukları unvanı elde etti ve gelmiş geçmiş en yüksek reytinge ulaşmakla kalmayıp dört Norveç Satranç Turnuvası ile yedi Wijk aan Zee zaferiyle elit turnuvalarda pek çok zafer elde etti.

Daha da inanılmazı Carlsen'in çok daha fazlasını yapabilme olasılığı. 2020 Ekim'de Carlsen 125 oyunluk yenilmezlik serisi (bu seri boyunca 42 galibiyet ve 83 beraberliği var) sona erdi; ama bu da yeni bir dünya rekoru oldu. Bu şekilde performans göstermeye devam ederse, Carlsen efsanevi ve eşsiz bir kariyer elde etmiş olacak. Satrancın hiç olmadığı kadar rekabetçi olduğu bu dönemde rakiplerinin çok ilerisinde. 2023 Dünya Şampiyonası'nda kendi isteğiyle unvanını bırakmış olması, Fischer'den bu yana bunu yapan ilk oyuncu, bu gerçeği pek de değiştirecek gibi görünmüyor. 

• Çocukluğu ve Gençliği (1995-2004)
• Tarihteki En Genç İkinci GM (2004-2009)
• Tarihteki En Genç 2800 (2009-2012)
• 16. Dünya Satranç Şampiyonu (2013)
• 2882'ye Ulaşması ve Tüm Zaman Kontrollerinde Dünya Şampiyonluğu(2014-2022)
• Dünya Şampiyonluğu Sonrası (2023 - Günümüz)

Çocukluğu ve Gençliği (1995-2004)

Carlsen satranç oynamayı beş yaşında öğrendi. Ne var ki, oyuna başta çok da ilgi göstermedi. Onun yerine insanları erken yaşta genel entelektüel bilgisinin ne kadar fazla olduğunu gösteren etkinliklere katılarak hayretlere düşürdü. 

İki yaşındayken, 50 parçalı bulmacalar çözebiliyordu. Ayrıca 10-14 yaş için üretilen Lego setleriyle de oynuyordu. Babası Henrik Carlsen ona satrancı öğrettiğinde beş yaşındaki oğlan dünyadaki her ülkenin yüzölçümleri, bayrakları, nüfusları ve başkentlerini ezberlemekle meşguldü. Daha sonra Carlsen benzer bir işi daha halletti— Norveç'in neredeyse tüm belediyelerinin (bugün 422 belediye var) yüzölçümleri, bayrakları ve idari merkezlerini ezberledi.

Carlsen'in bu etkileyici hafızası satrançla ilgilenmeye başladığında çok işine yaradı. Başta motivasyonu ablasını yenmekti. Kısa süre sonra babasının kendisine gösterdiği oyunları tekrar oynatıyor ve kombinezonlar çalışıyordu, diğer taraftan da kendisine karşı oynuyor ve satranç kitapları okuyordu. İlk kitabı altı defa Danimarka Şampiyonu olan ve Carlsen'den önce gelmiş geçmiş en kuvvetli İskandinav satranççı olan GM Bent Larsen'in "Find the Plan" [Türkçe çevirisi bulunmayan bu kitabın orijinal adınn anlamı: Planı Bul - Ç.N.] adlı kitabı ilk satranç kitabıydı.

Satranç kariyerinin erken aşamasında, Carlsen'e Norveç'in o dönemki en güçlü oyuncusu, yedi kez ulusal şampiyonayı kazanan GM Simen Agdestein ve eski Norveç gençler şampiyonu Torbjorn Ringdal Hansen yardımcı olarak Carlsen'in yeteneklerini keskinleştirmesini sağladılar. Bir yılda (2000) reytingi 1000 puandan fazla arttı: 904'ten 1907.

Carlsen'in etkileyici performanslar gösterip turnuvalar kazanması çok uzun sürmedi. Temmuz 2000'de dokuz yaşındayken o dönemki en küçük yaş grubu olan 11 Yaş Kategorisinde Norveç Şampiyonluğunu 10/11 ile kazandı. Bundan kısa süre sonra birkaç turnuvaya girdi ve 1900 civarı bir performansla oynadı.

Sonra Carlsen ve ailesine göre kariyerinin yönünü değiştiren performans geldi. Eylül 2000'de Norveç Genç Takımlar Şampiyonasında ülkenin en iyi genç satranççılarına karşı 3,5/5 skorla oynadı. Henüz dokuz yaşındayken Carlsen turnuvada 2000 civarı bir reyting performansı gösterdi.

2002'de Carlsen çıkışını sürdürdü. Avrupa Yaş Grupları Şampiyonasında altıncı oldu ve birkaç hafta sonra da 12 Yaş Altı Dünya Yaş Grupları Şampiyonasında birinciliği paylaştı. Ne var ki, eşitlik bozmada unvanı alan GM Ian Nepomniachtchi'nin gerisinde kaldı.

Carlsen, bir yıl sonra aynı iki turnuvayı 14 Yaş Altı Kategorisinde  ilk 10'da bitirdi (Avrupa ve Dünya Yaş Grupları Şampiyonaları). O yıl üç IM normunu tamamlayarak Ağustos 2003'te IM unvanını aldı.

Tarihteki En Genç İkinci GM (2004-2009)

Norveçli satranç fenomeni 2004'te başarılı bir yıl geçirdikten sonra dünya çapında bilinir oldu. Yıla, önce Wijk aan Zee'deki elit turnuvanın C grubunu kazanarak başladı. 10,5/13 skor yaptı ve 2702 performans reytingi gösterdi. Bu da ilk GM normu için yeterliydi ve performansı manşetlere çıkarken Microsoft'tan sponsorluk almasını sağladı.

Bir ay sonra ikinci GM normunu alan Carlsen, İzlanda'da bir yıldırım turnuvasına katıldı. Burada eski dünya şampiyonu ve gelmiş geçmiş en iyi 10 oyuncu arasında gösterilen Karpov'u yendi. Ertesi gün turnuvanın devamında gelen hızlı satranç nakavt turnuvasında 13 yaşındaki genç yıldız Kasparov'la eşleşti. Kasparov dünyanın bir numarasıydı ve belki de gelmiş geçmiş en iyi satranççıdır.

Kasparov, inanılmaz bir sonuçla beraberliği kurtarırken Carlsen'in hükmedici bir konumu vardı ama zaman sıkışmasındaydı.  Sonraki oyunda Carsen, Kasparov'a kaybetti; ama satranç tarihinin gelmiş geçmiş en iyileri arasında gösterilen bu dünya şampiyonlarına karşı savaşları kamuoyunun dikkatini çekti.

Sonraki ay, Nisan ayında Carlsen üçüncü ve son GM normunu aldı. 13 yaş, dört ay ve 27 günlükken Carlsen dünyadaki en genç büyükusta oldu ve o dönemde büyükusta olan gelmiş geçmiş en genç ikinci oyuncu oldu (2021'e kadar bu rekoru taşıyan ve 12 yaş 7 aylıkken GM olan Sergey Karjakin'den sonra).

Carlsen, 2004'te Norveç Satranç Şampiyonasında oynadı ve mevcut şampiyon Berge Ostenstad ile birinciliği paylaştı. Şampiyonluk unvanının sahibini belirlemek için yapılan iki oyunluk maçta oyunlar berabere bitti ve böylece Ostenstad daha iyi averajı olduğu için unvanını korudu. Ertesi yıl Carlsen tekrar birinciliği paylaştı, ama bu kez akıl hocası Agdestein'a karşıydı.

Bununla birlikte, formatta  bir değişiklik yapılmış turnuvanın galibi unvan sahibini belirleyen mini maçta eşitlik bozulmaması durumda unvanın daha iyi averaja sahip olan tarafta kalması kuralı değiştirilmişti (bu kez Carlsen'in averajı daha iyiydi). Agdestein, Carlsen'i altıncı hızlı satranç tiebreak oyununda yenerek unvanı aldı. Carlsen, ilk Norveç Şampiyonluğunu ertesi yıl kazanacaktı. Bu da, şampiyonaya son katılışı olacaktı.

2005'te Carlsen Arnold Eikrem Ano Turnuvasında 8/9 ile tek başına birinci oldu. 14 yaşındaki genç oyuncu, tecrübeli GM'lerin bulunduğu turnuvada en yakın rakibinin bir puan önünde birinci oldu ve etkileyici bir reyting performansı olan 2792'ye ulaştı. Daha sonra, 2005 sonunda Carlsen FIDE Dünya Kupasında 10. olarak, Adaylar Turnuvasına katılma hakkı elde eden genç oyuncu oldu. 2007'de oynanan turnuvanın ilk turunda en yüksek reytingli oyuncu olan GM Levon Aronian ile oynadı. İki oyuncu arasındaki eşitlik altı oyun boyunca bozulmadı; ancak Carlsen hızlı satranç formatında oynanan eşitlik bozmalarda rakibine elendi.

2006'da Carlsen, Bosna Sarajevo turnuvasında birinciliği paylaştı. 2659 ortalama reytingli altı oyuncunun yer aldığı çift tur döner turnuva formatında oynana  turnuvada 15 yaşındaki  Carlsen 2696 performansla oynadı. Ondan sonra yarı final ve finalde sırasıyla 2-0'luk skorlarla süpürerek  GM'ler Viswanathan Anand and Hannes Stefansson'u yenip Glitnir Yıldırım Turnuvasını kazandı. 37. Satranç Olimpiyatında 6/8 yaptı ve 13 2700 üstü oyuncunun ve Carlsen'den yüksek reytingli 42 GM'nin yer aldığı turnuvada en yüksek beşinci reyting performansını gösterdi.

Carlsen bir kez daha 2007'de Biel Büyükusta Turnuvasında oynadı ve burada önceden 2005'te sonuncu, 2006'da ikinci olmuştu. Carlsen bu kez herkesi geçti ve ilk kez 18.Kategori bir turnuva kazandı (bu kategorideki turnuvaların reyting ortalaması 2676-2700 arasında olur). O dönemde bu turnuvayı en büyük başarısı olarak gösteriyordu. Carlsen'in dünyanın ilk 25'inde yer alan dört oyuncunun yer aldığı bir oyuncu grubuna karşı sağladı—GM'ler Teimour Radjabov (9), Alexander Grischuk (14), Judit Polgar (19) ve Bu Xiangzhi (25)—6/10 puan ve 2753 reyting performansı gösterdi.

2008'in ilk bölümünde Carlsen 2800'in üstünde iki performans reytingi gösterdiği turnuva oynadı. İlki Wijk aan Zee Turnuvasının A Grubundaydı. Bu grubun yıldızlarla dolu olduğunu söylemek bile eksik kalacaktır. 14 oyuncunun 11'i dünyanın ilk 16'sındaydı ve ikisi hariç hepsinin reytingi 2700'den yüksekti. 17 yaşındaki Carlsen, en yüksek 10. elolu oyuncu olsa da Aronian'la birinciliği paylaştı.

İkinci turnuvası da bir başka elit etkinlik olan Linares'ti, burada dünyanın ilk 13'ünde yer alan sekiz oyuncu vardı - Carlsen de 13 numaraydı. Turnuvayı 8/14 ile bitirip o dönem dünya şampiyonu Anand'ın arkasından tek başına ikinci oldu. 2008 yılında bir başka dikkat çekici sonu Carlsen'in Aerosvit Turnuvası zaferiydi, burada 8/11 skorla yenilgisiz birinci olurken 2877 performans reytingiyle oynadı.

Tarihteki En Genç 2800 (2009-2012)

Eylül ve Ekim 2009'da Carlsen Pearl Spring Satranç Turnuvasında en iyi performanslarından birisini gösterdi. 2008-2019 yılları arasında yılda bir düzenlenen bu döner turnuvada altı süper büyükusta yer alıyordu. 

Carlsen 2009'da bu turnuvayı 8/10 ile kazandı ve o dönem dünyanın bir numarası olan GM Veselin Topalov'un 2,5 puan önünde turnuvayı kazandı. Turnuvanın esas hikâyesi Carlsen'in reyting performansıydı—3001. Bu 1970'de Elo reyting sistemi oluşturulduğundan beri en yüksek dördüncü reyting performansıydı. O dönemde istatistikçi Jeff Sonas bu turnuvayı tarihteki diğer tüm benzer turnuvalarla karşılaştırdı ve tarihteki en iyi 20 performanstan birisi olduğunu ve bir genç tarafından gösterilen en iyi performans olduğunu saptadı .

18 yaşındaki 2772 reytingli Norveçli dahi çocuk Pearl Spring Turnuvasını böyle  gösterişli şekilde kazandıktan sonra reytingi 29 puan arttı. Bu da reytinginin 2801'e yükselmesini sağladı. Tarihte 2800 barajını geçen beşinci oyuncu oldu ve 2021'de Firouzja rekorunu kırana kadar da bunu başaran en genç satranççı oldu.

Bir sonraki ay Kasımda Carlsen Dünya Yıldırım Şampiyonasını kazandı. Bu da çok ufak bir farkla olmadı. 42 turda 31 puan alı en yakın rakibi dönemin klasik dünya şampiyonu Anand'ın üç puan önündeydi, Ananda bir başka eski dünya şampiyonu GM Vladimir Kramnik'in üç puan önündeydi (Kramnik de Karjakin'le üçüncülüğü paylaştı). Turnuva 22 oyuncunun yer aldığı reyting ortalamasını 2718 olduğu çift tur döner turnuva şeklindeydi. Carlsen, 19. yaşından yalnızca iki hafta önce 2894 reyting performansıyla dünya yıldırım şampiyonu oldu.

Carlsen’in etkileyici 2009 yılı Londra Satranç Klasiği Turnuvasıyla bitti. Bu turnuva dünyanın en üst düzey satranççılarının davet edildiği güçlü bir elit turnuva olup farklı bir puanlama sistemi kullanılıyordu. Galibiyete 3, beraberliğe 1, yenilgiye 0 puan veriliyordu. Carlsen dünyanın bir  numarası olarak 13 puanla kazandı. Hiç oyun kaybetmedi ve yedi  turluk turnuvada üç galibiyet aldı, bir tanesi de o dönem dünya sıralamasında ikinci durumda bulunan Kramnik'ti.

2010'da benzer şekilde geçecek gibi görünüyordu. Ocak ayında Carlsen her yıl düzenlenen elit Wijk aan Zee Turnvasını 8,5/13 ile kazandı. Turnuvadaki katılımcıların ortalama reytingi 2719 olup aralarında GM'ler Kramnik, Alexei Shirov, Anand ve Hikaru Nakamura bulunuyordu. Haziran ayında Carlsen Bazna Kings 2010 turnuvasını yenilgisiz 7,5/10 ile kazandı ve 2918 performans reytingi gösterdi. Turnuvayı GM'ler Radjabov ve Boris Gelfand'ın iki puan önünde kazandı.

Sonra Carlsen bir düşüş yaşadı. Ekim ayındaki Grand Slam Ustalar Turnuvasında 2789 reyting ortamamalı  ve rakiplerinin Kramnik, Anand ile Shirov olduğu dört oyunculu bir turnuvaya katıldı,  bu turnuva o tarihe kadar yapılmış en yüksek reyting ortalamalı turnuvaydı. Carlsen iki kez yenildi ve üçüncü oldu, performans reytingi ise sadece 2719'du. 2826 reytingle geldiği turnuvada elosunu 2802'ye düşürdü ve dünya sıralamasının zirvesindeki yerini o sırada reytingi 2804 olan Anand'a bıraktı.

Carlsen'in sonraki turnuvası 2010 Pearl Spring Satranç Turnuvasıydı ve bu turnuva Grand Slam'den sonraki birkaç gün içindeydi. Carlsen, modelli yapmak gibi etkinlikleri nedeniyle satranç olan odağının kaybolduğunu iddia eden eleştirileri susturdu. Dünyadaki ilk üç sıradaki oyuncunun yer aldığı tek turnuvada —Anand, Carlsen ve Topalov— Carlsen 7/10 ile birinci olup Anand'a bir puan fark attı.

Kasım 2010'da Carlsen dünya şampiyonluğu döngüsünden çekildiğini açıkladı. En yüksek reytingli meydan okuyucu olarak bu turnuvaya katılmaya hak kazanmış olsa da "yeterince modern ve adil" bir sistem olmadığına inandığını, FIDE'ye yazdığı bir mektupta belirtti. "Mevcut şampiyonun ayrıcalıkları, döngünün uzun (beş yıl) sürmesi ve döngü sırasında yapılan değişikliklerle bu yeni formatın oluşması (Adaylar) ve Kasparov'dan beri hiçbir Dünya Şampiyonunun da bu döngüden geçmek zorunda kalmaması, garip sıralama kriterleri, derin olmaya maç üstüne maç konsept bence yeterli olmaktan uzaktır."

Carlsen yılı Dünya Yıldırım Şampiyonası üçüncülüğü ve Birleşik Krallık içinde tarihte yapılan en güçlü turnuva olarak anılan Londra Satranç Klasiğinde bir zafere daha imza atarak  tamamladı. Carlsen iki puan farkla 2775 reyting ortalamalı turnuvayı, ki katılanlar arasında GM'ler Anand, Luke McShane, Nakamura ve Kramnik de bulunuyordu, domine etti.

Ocak ayında Wijk aan Zee'de üçüncülüğü paylaşmasının ardından Carlsen 2011'de bir dizi turnuva zaferine imza attı. Önce Karjakin'i tiebreak'lerde yenerek Bazna Kings 2011'i kazandı. Sonra 44.Biel Satranç Festivalinde 19/30 puanla 17 puan alan GM Alexander Morozevich'in önünde rahatça birinci oldu. Birkaç ay sonra, Carlsen yıldırım eşitlik bozmasında GM Vassily Ivanchuk'u yenerek Grand Slam Finalinde galip geldi. Son turnuva zaferi Aralık ayında averajla Aronian'ın önünde kazandığı Tal Anı Turnuvasıydı.

Bu yılın en önemli olayı Carlsen'in dünya çapındaki turnuvalarda gösterdiği performans değildi. Dünya sıralamasında liderliği tekrar ele geçirdi. Temmuz 2011 FIDE Reyting Listesinde Carlsen Anand'ın önüne geçti. O günden beri de Carlsen, dünyanın en yüksek reytingli oyuncusu olarak kaldı (Bu yazı yazıldığında Carlsen dünyanın bir numarası olarak 112. ayını geçirmişti ve bu onu Kasparov'dan sonra en uzun süre birinci sırada kalan ikinci isim yapıyor.)

Carlsen, 2012'de de iyi bir yıl geçirdi. Wijk aan Zee'de (Tata Çelik 2012), Aronian'ın arkasından GM'ler Radjabov ve Fabiano Caruana ile ikinciliği paylaştı. Biel Büyükusta Turnuvasında ise bu kez GM Wang Hao'nun ardından ikinci oldu.

Daha sonra iki zafer geldi. Önce Grand Slam Chess Finalinde, Carlsen, Caruana'yı yıldırım eşitlik bozmasında 2-0 yenerek yetenekli Amerikalı'nın yanı sıra Aronian, Anand ve Karjakin'in önünde kazandı.  Nihayet, Aralık ayında Carlsen 2012 Londra Satranç Klasiğini kazandı ve bu turnuvadaki üçüncü zaferi oldu. GM'ler Kramnik, Michael Adams, Nakamura, Anand, Aronian ve Polgar gibi yıldızlarla dolu bir kadroya karşı bu başarıya imza attı.

Londra Satranç Klasiğindeki performansından sonra Carlsen, Kasparov'un 13 yıllık en yüksek reyting rekorunu kırdı (2851). 2013 Ocak'ta bu FIDE'nin reyting listesinde teyit edilmiş, Carlsen 2861'e ulaşmıştı—tarihin en yüksek reytingi.

16. Dünya Satranç Şampiyonu (2013)

Carlsen 2012'de bir Wijk aan Zee zaferiyle daha başladı. 10/13 puanla Kasparov'un 1999'daki rekor puanını egale etti ve ikinci sıradaki Aronian'ın 1,5 puan önünde turnuvayı tamamladı. Dünyanın bir numarası ayrıca ilk kez yapılan Norveç Satranç 2013 ve Tal Anı Turnuvasında da ikinci oldu. Eylül ayında Sinquefield Kupasını, Nakamura'nın bir puan önünde kazandı.

Bir ay sonra, Carlsen dünya şampiyonu Anand ile dünyanın en önemli satranç unvanı için karşılaşacaktı. Önceden Mart ve Nisan aylarında Carlsen 2013 Adaylar Turnuvasında oynadı ve bu turnuvayı o dönemde dünyanın iki numarası olan Kramnik'in eş puanla önünde bu turnuvayı kazandı. Bu da Hindistan'ın Madras kentinde oynanan Carlsen-Anand 2013 Dünya Satranç Şampiyonluğu Maçının oynanmasını sağladı. O sırada Carlsen 2870 eloya sahipken, Anand dünyanın sekiz numarası olup 2775 reytingiyle rakibinden neredeyse 100 puan daha düşük bir elodaydı.

İlk dört oyun berabere bitti. Sonra, beşinci oyunda Carlsen Marshall Gambit'in bir yan varyantında vezir kanadına uzun rok yaptı. Daha iyi taş aktivitesi  ve piyon yapısı sayesinde Carlsen, Anand'a baskı yapmayı sürdürdü, rakibi (45...Ka1 ile) kale ve fil oyunsonunda dengeyi korumayı sürdürmesini sağlayacak anahtar bir hamleyi kaçırdı. Carlsen böylece maçta ilk galibiyet alan taraf oldu ve bu sonucun momentumu sonraki oyuna da etkisini gösterdi. Siyahla dünyanın en yüksek reytingli oyuncusu kale oyunsonunda dünya şampiyonunun hatalarını değerlendirdi. Altıncı oyundan ve maçın yarısının tamamlanmasının ardından Carlsen 4-2'lik hükmedici bir skor üstünlüğünü eline almıştı.

Sonraki iki oyun görece sakin geçti. Carlsen Siyahla İspanyol Açılışının Berlin Savunması varyantında iyi savundu ve berabere yaptı. Daha sonra sekizinci oyunda Carlsen maçta ilk kez 1.e4'ü seçti ve Anand'a sürpriz yaptı. Anand, sakin Berlin Savunmasını oynadığı için eleştirildi; çünkü oyunda pek çok taş takası oldu ve simetrik konumda bir beraberlik daha geldi.

Maçtaki durumdan dolayı Anand sonraki oyunda daha agresif oynamaya kararlıydı. Nimzo-Hint'e karşı (4.f3 ile) keskin bir varyant oynadı ve heyecanlı bir oyun oldu. Anand daha iyi hücum şanslarını kaçırırken  Carlsen iyi savundu. Daha sonra Anand'dan gelen bir hata oyunu kaybetmesine neden oldu ve maç artık geri döndürülemez hale geldi. 10. oyun berabere bittikten sonra maç 6,5-3,5'luk skorla bitti.

Carlsen dünya şampiyonluğuna 23. yaşından yaklaşık bir hafta önce ulaştı. Anand'ın 2007-2013 arasındaki tartışmasız şampiyonluk dönemini sonlandırarak 16. Dünya Satranç Şampiyonu oldu. Bu başarısını üzerindeki kıyafetlerle havuza atlayarak kutladı.

Carlsen’in Anand dile dinamik oyunu bu maçı unutulmaz kıldı. Chess.com bu maçı gelmiş geçmiş en heyecanlı 10 dünya şampiyonluğu maçı listesinde yedinci sıraya koydu.

2882'ye Ulaşması ve Tüm Zaman Kontrollerinde Dünya Şampiyonluğu

(2014-2019)

Satrançtaki en bilinen ve en önemli başarıyı ede eden Carlsen bir şekilde 2014'te de bu üstün performansını göstermeyi başardı. Yıla Zürih Chess Challenge Turnuvasını kazanarak başladı, bu turnuva o dönemde en yüksek reyting ortalamalı turnuvaydı. 2801 reyting ortalamalı turnuva, tarihteki ilk 23. Kategori turnuva olarak kayıtlara geçti  (2801-2805 reyting aralığı). Öncesinde yapılan yıldırım turnuvasını kazanan Carlsen kurayı belirledi.

Sonra sıra klasik satranca geldi. Carlsen bu kısımda sekiz puan alarak en yakın rakibi Aronian'ı iki puan önünde bu kısmı tamamladı. Turnuvanın tamamlandığı hızlı satranç bölümünde Carlsen dördüncü oldu, ama toplamda bu ikinciliği paylaşan Caruana ve Aronian'ın bir puan önünde turnuvayı bitirmesini sağladı. Diğer katılımcılar Nakamura, Anand ve Gelfand'dı.

Daha sonra Nisan ayında Carlsen Şamkir Satranç 2014 turnuvasını 6,5/10 puanla, bir puan farkla en yakın rakibi Caruana'nın önünde kazandı. Sonraki ay Mayıs 2014 FIDE Reyting Listesinde Carlsen bir kez daha tarih yazdı. 2882 ile kendi en yüksek reytingine ulaştı. Önceden Şamkir turnuvasında 2889,2'ye 21 Nisan 2014'te ulaşmıştı. Bu her iki reyting de klasik satrançta ulaşılan en yüksek reytinglerdir.

Carlsen'in 2014'le işi henüz bitmemişti. Haziranda FIDE Dünya Hızlı Satranç ve Yıldırım Şampiyonaları Dubai'de oynandı. Carlsen 11/15 puanla dünya hızlı satranç şampiyonasını Caruana, Anand, Aronian ve Morozevich'in yarım puan önünde kazandı. İki gün sonra, Carlsen bu kez dünya yıldırım şampiyonasında 17/21 skor yaparak, Nepomniachtchi ve Nakamura'nın bir puan önünde kazandı ki ikinciliği paylaşan bu ikili de diğerlerinin iki puan önündelerdi ve böylece ilk kez üç dalda dünya şampiyonu oldu.

Kasparov, bu sonuçtan sonra Twitter'da şu yorumu yaptı: “Carlsen tabii ki en kuvvetli; ama her üç zaman kontrolünde kazanmak biraz da tenisteki toprak, çim ve sert zemindeki slam turnuvalarını kazanmaya benziyor," dedi. Üçlü dünya şampiyonunun becerileri konusunda kimsenin şüphesi yoktu, ama Carlsen'i 2014'te bekleyen bir diğer önemli satranç aktivitesi de ilk klasik dünya şampiyonluğu unvanını korumaya çalışacağı maçtı. Anand Adaylar Turnuvasını kazandı ve Carlsen ile dünya şampiyonluğu için bir rövanş maçı yapmaya hak kazandı.

İlk oyunda Carlsen, siyah taşlarla oynayıp Grünfeld Savunmasında mücadeleli bir berabere yaptı. Sonra İspanyol oynadığı Beyaz oyununda daha aktif taşlarıyla oyunsonunda kazandı. Ne var ki, Anand üçüncü oyunda Kabul Edilmeyen Vezir Gambitinin keskin bir varyantında üstün açılış hazırlığıyla geri gelmeyi başardı. Maçın dönüm noktası altıncı oyundu.

İki beraberliğin ardından, Anand kendisine güçlü kazanç şansları verecek basit bir taktik fikri kaçırdı. Carlsen gaf yaptıktan sonra kendisi de bir gaf yaptı ve oyunu kaybetti. Dört beraberlik daha geldi ve Carsen tek farklı üstünlüğünü sürdürdü. Sonrasında Anand'ın kazanmak zorunda olduğu 11. oyunda, oyunortasında tahtada karışık bir konum oluşturmayı başarsa da bu yeterli olmadı. Carlsen oyunu kazandı, maçı kazanmayı garantiledi ve dünya şampiyonluğu unvanını korudu.  

Carlsen ertesi yıla Wijk aan Zee'deki 2015 Tata Çelik'i kazanarak başladı. Tek kayıpla 9/13 skor yaparak turnuvaı GM'ler ikinciliği paylaşan Maxime Vachier Lagrave, Anish Giri, Wesley So ve Ding Liren'in önünde kazandı. Sonraki ay Carlsen, önce GM Arkadij Naiditsch'i eşitlik bozmada geride bırakarak Grenke Klasik'i kazandı. Üçlü dünya şampiyonu sonraki iki turnuvasında zafere ulaşamadı. Norveç Satranç Turnuvasında yedinci olarak zayıf bir performans gösterirken, ikinci bitirdiği 2015 Sinquefield Kupasında daha iyi bir performansla oynadı.

Ekim 2015'te Carlsen'in hızlı satranç ve yıldırımdaki unvanlarını savunma zamanı gelmişti. İlkini ikna edici bir şekilde yaptı ve GM Leinier Dominguez Perez, Radjabov ile Nepomniachtchi'nin bir puan önünde hızlı satrançtaki dünya şampiyonluğu unvanını korudu. Bu performans Carlsen'i üç zaman kontrolünde aynı zamanda dünya sıralamasının zirvesine taşıdı.

Ne var ki bu geçici bir başarıydı. Carlsen yıldırım turnuvasının ikinci gününe Vachier-Lagrave ile liderliği paylaşarak başladı; ancak düşüş yaşadı  ve turnuvayı altıncı bitirdi. Grischuk dünya yıldırım şampiyonu oldu ve Nakamura turnuvada 35,6 reyting kaybeden Carsen'i dünya yıldırım sıralamasında geride bıraktı.

Sonraki turnuva dalgasında Carlsen dominanttı. Birkaç üst düzey turnuvada bir dizi turnuva zaferi elde etti: Londra Satranç Klasiği ve Aralık 2015'te Katar Ustalar turnuvasının yanı sıra Wijk aan Zee'deki beşinci zaferine Ocak ayında 2016 Tata Çelik Ustalar turnuvasında ulaşırken Nisan 2016'da Norveç Satranç'ı ilk kez kazandı. Haziran'da Leuven'deki hızlı satranç ve yıldırım kısımlarını kazanarak Grand Chess Tour'u 2016'da kazanırken, Temmuz 2016'da Bilbao Ustalar turnuvasını tamamlanmasına bir tur kala kazandı.

Ekim 2016'da Carlsen Chess.com’un GM Blitz Şampiyonasını GM'ler Tigran Petrosian'ı 21-4, Grischuk'u 16-8 ve Nakamura'yı 14.5-10.5 yenerek kazandı. Carlsen ve Nakamura arasındaki final Chess.com'un izlenme ve yeni kullanıcı katılım rekorlarını kırdı.

Sırada Carlsen'in ikinci dünya şampiyonluğu unvan savunması vardı. 2016 Dünya Satranç Şampiyonasındaki testi Karjakin'e karşıydı. Karjakin, 2015 FIDE Dünya Kupası ve Caruana'yı 2016 Adaylar Turnuvasında saf dışı bırakmıştı. Sekizinci oyuna kadar tüm partiler berabere bittikten sonra Karjakin Siyah taşlarla ilk kazanan taraf oldu— Carlsen basın toplantısını bu oyundan sonra terk etti (her ne kadar bunu ara bölümde yalnız bırakıldığı için yapmış olsa da). 10. Oyunda Carlsen skoru uzun süren manevralar ve kazanç kale oyunsonunu galibiyete götürerek başardı.

İki beraberlik daha oynandı ve maç hızlı satranç eşitlik bozmalarına kaldı. Üçüncü eşitlik bozma oyununda Carlsen baskıyı İspanyol'da güçlü bir hücum ederek artırdı. Bu oyunu kazandı ve Karjakin'in kazanmak zorunda olduğu dördüncü oyunda Carlsen sakin oynarken, Karjakin oyunu fazla zorladı ve gaf yaptı, Carlsen böylece bir galibiyet daha aldı. Hızlı satranç play-off'unu kazanan Carlsen dünya şampiyonluğu unvanını bir kez daha kazanmıştı. Chess.com bu maçı tarihin en heyecanlı dokuzuncu maçı olarak nitelendirdi.

Carlsen inişli çıkışlı bir 2017 geçirdi. Yılın ilk bölümünde Tata Çelik 2017 ve Grenke Satranç Klasiğinde ikinci olurken Haziran 2017'de Norveç Satranç'ta kabus gibi bir performans göstererek 10 oyuncu arasında 9. oldu ve Kasım 2015'ten beri en düşük reyting performansıyla oynadı (Kasım 2015). Carlsen daha sonra performansını geliştirdi. Play-off'ta Vachier-Lagrave'ı yenerek Paris Grand Chess Tour'u kazandıktan birkaç gün sonra Leuven Grand Chess Tour'da oynadı.

Hızlı satranç ve yıldırımda toplam 25,5 puan alarak ikinci sırayı paylaşan Giri ve Vachier-Lagrave'ın 4,5 puan önünde bitirdi. Anahtar sonuç ise yıldırımdaydı. 14,5/18 skorla Carlsen, Kasparov'a göre “fenomenal” bir performans gösterdi ve efsane haklıydı. Carlsen'in yıldırım bölümündeki reyting performansı 3018'di. The Guardian gazetesinin satranç köşesi yazarı Leonard Barden, “Sadece Fischer'in 1970'teki hükmedici yıldırım zaferi  bu sonuçla karşılaştırılabilir, ki o da yıldızlarla dolu bir ekibi geride bırakmıştı."

Sinquefield Kupası ve 2017 Dünya Kupasındaki birkaç hayal kırıklığı yaratan performansının ardından Carlsen nihayet 435 günlük aradan sonra ilk klasik turnuva zaferini Ekim ayında 2017 Chess.com Man Adası Uluslararası Turnuvasını kazandı. 7,5/9 ile turnuvayı Anand ve Nakamura'nın yarım puan önünde kazandı.

Aralık ayında Carlsen Londra Satranç Klasiğinde üçüncülüğü paylaştı; ama bu sonuç da Paris ve Leuven ayaklarında aldığı sonuçlar nedeniyle 2017 Grand Chess Tour'u kazanmasına yetti. Carlsen'in 2017 yılı Dünya Hızlı ve Yıldırım Şampiyonalarıyla sona erdi. Zorlu geçen ilk turnuvada, Dünya Hızlı Satranç Şampiyonasında beşinci oldu. Ne var  ki, Dünya Yıldırım Satranç Şampiyonasının bitmesine bir tur kala şampiyonluğunu en yakın rakipleri Karjakin ve Anand'ın 1,5 puan önünde ilan etti.

Carlsen'in 2018'deki ilk mesaisi Chess.com'un ikinci kez düzenlediği 2017 Hızlı Satranç Şampiyonası'ydı. Ekim 2017'de başlayan şampiyonada Gadir Guseinov'u 20.5-5.5, So'yu 27.5-9.5 ve Grischuk'u 15.5-10.5 devirdi. Ocak 2018'in ilk günlerinde finalde bir kez daha Nakamura ile karşılaştı ve rakibini bu kez 18-9 yendi.

Carlsen'in Kasım ve Aralık'taki dünya şampiyonasına giderken bir dizi etkileyici performansını izledik. Bunların arasında altıncı kez kazandığı Wijk aan Zee'deki elit turnuva Tata Çelik 2018, gayrıresmî Fischer Random Satranç Şampiyonası, ikinci olduğu Grenke Satranç Klasiği, Şaamkir Satranç zaferi, Biel Satranç Festivali ikinciliği ve 2018 Sinquefield Kupası eş puanlı birinciliği bulunuyordu.

Kasım ayında, Caruana Carlsen'e 2018 Dünya Satranç Şampiyonasında meydan okudu. Bu maçta 12 oyun boyunca denge bozulmadı ve tüm oyunlar berabere bitti. Carlsen, son oyunda iyi konumda berabere teklif ettiği için eleştirildiyse de daha sonra hızlı satranç eşitlik bozmasında kazanacağına emin olduğu için bunu yaptığını söyledi. Halihazırdaki Dünya Şampiyonu haklıydı. Carlsen 2018 Dünya Satranç Şampiyonası play-off'larını üç hızlı satranç partisini de kazanarak bitirdi. Bu sonuç, üçüncü dünya satranç şampiyonluğu unvan savunması anlamına geliyordu.

Aralık ayında bir kez daha Dünya Hızlı Satranç ve Yıldırım Şampiyonasında oynama zamanı gelmişti. Önceki yılda olduğu gibi Carlsen ilkinde daha düşük performans gösterip, ikincisini kazandı. 2018 Dünya Hızlı Satranç Şampiyonasında ikinciliği paylaşan dört kişi arasına girerek beşinci olurken 2018 Dünya Yıldırım Satranç Şampiyonasını yenilgisiz 17/21 skorla kazandı.

Carlsen 2019 yılına da bir kez daha etkileyici performanslarla başladı. Wijk aan Zee'deki birincilik sayısını 2019 Tata Çelik Satranç Turnuvasını kazanarak yediye yükseltti. Daha sonra Gashimov Anı Turnuvasını rakiplerinin iki puan önünde kazandı ki bu sonuç 4,5 yıldır hiç alınmamıştı ve Carlsen'in bu turnuvadaki reyting performansı 2988'di.

Diğer turnuva zaferleri şöyleydi: Grenke Satranç Klasiği, Côte d'Ivoire Hızlı Satranç & Yıldırım, Lindores Abbey Satranç Yıldızları Turnuvası, Norveç Satranç ve Hırvatistan Grand Chess Tour. Son turnuva zaferi Carsen'in üst üste sekizinci turnuva birinciliğiydi ve bu güçlü oyununun neticesinde dünyanın bir numarası en yüksek reytingi olan 2882'ye resmen Ağustos 2019'da ulaştı. 2019 sonunda bir kez daha bütün zaman kontrollerinde dünya şampiyonu olmuştu (klasik, hızlı satranç ve yıldırım).

Bugünü ve Geleceği

Carlsen dünya satrancının en üst düzeyini domine etmeye devam ediyor. Elit turnuvaları kazanması bekleniyor ve çoğu zaman satranç dünyasının ve hobi olarak  satrancı izleyenlerin beklentilerini de karşılamayı başarıyor. Başarıları öyle etkileyici ki bu genç satranç efsanesi için sırada neyin olduğunu kestirmek güç.

Carlsen, uygun bir şekilde insanları yanıltmayı sürdürdü. Bir başka dikkat çekici başarı daha elde etti ve 2019 FIDE Chess.com Grand Swiss turnuvasında 101 oyunluk yenilmezlik serisi rekorunu 125'e çekti; ama bu seri 2020 Norveç Turnuvasında GM Jan Krzysztof-Duda'ya kaybedene kadar sürdü; ancak bu seri de Carlsen'in rekorlarına bir yenisinin eklenmesini sağladı: en uzun yenilmezlik serisi.

2020 İlkbaharında Carlsen, dünya çapında oyuncuların yer aldığı ve toplam 1 milyon ABD doları ödül olan beş online turnuva serisinden oluşan Magnus Carlsen Satranç Turunu dünyaya tanıttı. Bu turda dört üst düzey turnuva oldu (Carlsen bu turnuvaların üçünü kazandı) ve daha sonra da önceki turnuvalarda en yüksek puanı toplayan dört oyuncu arasında Finaller düzenlendi. Carlsen, finallerde, yedinci günde son Armageddon oyununda Siyahla Nakamura'ya karşı berabere yapmayı başararak bu unvanı elde etti. Final maçı çok yakın geçse de Carlsen bir kez daha gezegendeki en baskın oyuncu olduğunu gösterdi.

2021 Carlsen için hiç de olaysız geçmedi. Genişletilmiş on turnuvalık bir online turnuva serisini, yeni adıyla Champions Chess Tour'u kazandı; finished third at the FIDE Dünya Kupasında üçüncü olurken (GM Vladimir Fedoseev'e karşı kazandığı üçüncülük maçı da dahil) pek çok maçı 2-0 kazandı, Norveç Satrancı dördüncü kez kazandı ve en önemlisi bugüne kadarki en etkileyici Dünya Şampiyonluğu unvan maçını oynadı ve GM Ian Nepomniachtchi'yi 7.5-3.5 yendi. Bu da Carlsen'e kendisine karşı daha önce skor üstünlüğü olan ender oyunculardan birisine karşı da aralarındaki bireysel skoru lehine çevirme fırsatı vermiştir.

2022'de Carlsen, her ne kadar artık klasik dünya şampiyonluğu unvanını kovalamayacağını açıklasa da Norveç Satranç'ı üst üste ikinci kez kazanarak ve Champions Chess Tour'da da üst üste ikinci kez galip gelerek kariyerine yeni zaferler ekledi. Dünya Hızlı Satranç ve Yıldırım Şampiyonalarını sırasıyla dördüncü ve altıncı kazanması da cabası.

Dünya Şampiyonluğu Sonrası (2023-sonrası)

Carlsen, Ding Liren 2023 FIDE Dünya Şampiyonasında Nepomniachtchi'yi yenince resmen dünya şampiyonluğu unvanını bırakmış oldu.

Carlsen o kadar sürede o kadar çok şey başardı ki, artık dünya şampiyonu unvanı olmasa da çok daha fazlasını başaracağını düşündürüyor. Bu ne olabilir? Daha fazla yıldırım ve hızlı satranç şampiyona zaferlerinin yanı sıra, Fischer Random gibi yeni ortaya çıkan satranç türlerinde dünya şampiyonluğu unvanları veya Wijk aan Zee veya Norveç Satranç gibi elit turnuvalarda yeni zaferlerin yanı sıra dünya sıralamasının zirvesinde geçirilmeye devam edecek bir süreç olacağa benziyor.

Belki 2882 seviyesini geçerek tarihteki en yüksek satranç reytingine ulaşma rekorunu geliştirecek. Ne olursa olsun, dünya Carlsen hamle yaptığında nasıl dünyanın en iyi oyuncusu olduğunu kanıtladığını izliyor.

(Carlsen gibi oynayabilir misiniz? Dünya şampiyonunun en iyi oyunlarından bazılarındaki hamlelerini bulup bulamayacağınızı test edin.)

Öyle ki Carlsen'in çok kısa sürede neler başardığını ve daha fazlasını da başarmaya hazır olduğunu görmek insanları hayretler içinde bırakıyor. Ne olabilir? Belki dünya şampiyonu olarak daha uzun sürecek bir hükümranlık, hızlı satranç ve yıldırımda daha fazla dünya şampiyonluğu unvanı  (2021'de daha fazla unvan kazanma şansı var) ve aynı zamanda Fischer Random gibi yeni gelişen formlarda da en iyi olduğunu kanıtlamak, Wijk aan Zee ve Norveç gibi turnuvalarda daha fazla birincilik ve dünyanın en iyi oyuncusu olarak dünya sıralamasının zirvesinde daha da uzun süre kalmak.