Як гуляць у шахматы | Правілы + 7 першых крокаў

Ніколі не позна навучыцца гуляць у шахматы - самую папулярную гульню на свеце! Вывучыць правілы не складана:

• Як усталяваць шахматную дошку
• Як ходзяць шахматныя фігуры
• Вывучыце асаблівасці шахматных правіл
• Даведайцеся, хто робіць першы ход у партыі
• Праверце яшчэ раз правілы таго, як перамагчы ў шахматнай партыі
• Вывучыце асноўныя шахматныя стратэгіі
• Практыкуйцеся, гуляючы як найчасцей

Крок 1. Як усталяваць шахматную дошку

У пачатку гульні шахматная дошка ставіцца такім чынам, што белая (ці светлая) клетка знаходзіцца ў ніжнім правым куце ад кожнага гульца.

Пачатковая расстаноўка шахматных фігур заўсёды аднолькавая. Другі шэраг займаюць латнікі (пешкі). Ладдзі стаяць па кутах, далей побач з імі - коні, за імі - афіцэры (сланы). На цэнтральных клетках знаходзяцца візір (ферзь), які заўсёды стаіць на клетцы свайго колеру (белы візір - на белым, чорны - на чорным), і кароль.

Размясціць фігуры на шахматнай дошцы будзе вельмі проста.

 Рэкамендаваны сродак -> Трэніруйце бачанне дошкі

Крок 2. Як ходзяць шахматныя фігуры

Кожная з 6 фігур ходзіць па-рознаму. Фігуры не могуць пераскокваць праз іншыя фігуры (рабіць гэта можа толькі конь) і ніколі не могуць станавіцца на клетку, занятую фігурай свайго колеру. Аднак яны могуць станавіцца на месца фігуры суперніка, якую яны захопліваюць (збіваюць). Фігуры звычайна размяшчаюць на такія пазіцыі, з якіх яны могуць захопліваць іншыя фігуры (становячыся на месца захопленай фігуры і замяняючы яе на дошцы), абараняць свае ўласныя фігуры, калі ім пагражае захоп, ці кантраляваць важныя клеткі ў гульні.

Як хадзіць каралём у шахматах

Кароль - найважнейшая фігура, аднак адначасова і адна з найбольш слабых. Можа рухацца ў любым кірунку (уверх, уніз, улева, управа, наўскасяк), аднак толькі на адно поле. Кароль ніколі не можа хадзіць на поле, атакаванае фігурамі суперніка. Калі караля атакуе фігура суперніка - гэта называецца "шах".

Як хадзіць візірам (ферзем) у шахматах

Візір (ферзь) - наймацнейшая фігура. Ходзіць у любым з накірункаў без абмежаванняў: наперад, назад, у бакі, ці па дыяганалі - настолькі далёка, наколькі ён не перасякаецца з іншымі фігурамі. Як у выпадку з любой іншай фігурай, візір займае месца раней збітай фігуры суперніка. Звярніце ўвагу на тое, як белы візір б'е чорнага і прымушае караля ўцякаць.

Як хадзіць ладдзёй у шахматах

Ладдзя можа рухацца настолькі далёка, наколькі пажадае, але толькі наперад, назад і ў бакі. Ладдзі асабліва магутныя фігуры, калі яны абараняюць адна адну і дзейнічаюць супольна!

Як хадзіць сланом у шахматах

Афіцэр (слон) можа рушыць настолькі далёка, наколькі пажадае, але толькі па дыяганалі. Кожны афіцэр пачынае на адным колеры (светлым ці цёмным) і павінен заставацца на тым колеры. Сланы добра дзейнічаюць супольна, бо ўзаемадапаўняюць адзін аднаго.

Як хадзіць канём у шахматах

Коні (вершнікі) рухаюцца адрозна ад іншых фігур. Падчас аднаго ходу конь ідзе 2 клеткі ў адным накірунку і затым яшчэ адну клетку пад вуглом у 90 стопняў. Дадзены ход нагадвае форму літары "Г". Коні таксама адзіныя фігуры, якія могуць пераскокваць іншыя фігуры.

Як хадзіць латнікам (пешкай) у шахматах

Латнікі (пешкі) адрозніваюцца ад іншых фігур тым, што яны ходзяць інакш, чым б'юць: ходзяць прама, а б'юць наўскасяк. Могуць хадзіць толькі на адно поле за адзін ход, акрамя іх самага першага хода, калі яны могуць зрушыцца на два палі. Латнікі могуць збіваць фігуры суперніка толькі на суседняй дыяганальнай клетцы. Яны ніколі не ходзяць і не б'юць назад. Калі іншая фігура знаходзіцца перад латнікам, ён не можа ані ісці наперад, ані збіць дадзеную фігуру.

 Рэкамендаваны сродак -> Адзіночныя шахматы (вазміце ўсе свае фігуры)

Крок 3. Вывучыце асаблівасці шахматных правіл

У шахматах ёсць некалькі асаблівых правіл, якія на першы погляд могуць падацца нелагічнымі. Яны ўзніклі, каб зрабіць гульню весялейшай і цікавай.

Як ператварыць латніка (пешку) у шахматах

У латнікаў (пешак) ёсць яшчэ адна асаблівая здольнасць. Калі латнік даходзіць да канца шахматнай дошкі ён можа быць заменены на адну з чатырох фігур (візіра (фярзя), ладдзю, каня (вершніка) ці афіцэра (слана)). Называецца дадзены рух - ператварэнне.

Гулец вырашае, у якую фігуру ператворыцца латнік. Існуе меркаванне, што латнік можа ператварыцца толькі ў забітую фігуру. Гэта НЕ так. Звычайна латнік ператвараецца ў візіра, бо дадзеная фігура наймацнейшая. Толькі латнікі могуць ператварацца ў іншыя фігуры.

Як зрабіць узяцце на праходзе ў шахматах

Апошняе правіла адносна латнікаў (пешак) называецца "узяцце на праходзе". Калі першым ходам латнік ходзіць на дзве клеткі і пры тым становіцца побач з латнікам суперніка (пераскочыўшы клетку, на якой супернік мог бы яго збіць), у латніка суперніка з'яўляецца магчымасць узяць гэтага латніка "на праходзе". Такой магчымасцю можна скарыстацца толькі адразу (наступным ходам) пасля таго, як латнік зрабіў ход на дзве клеткі наперад. 

Калі гэта магчымасць не была выкарыстана адразу, яна губляецца і ў далейшым узяць латніка "на праходзе" будзе нельга. Націсніце на ніжэй размешчаны прыклад, каб лепей зразумець гэта простае, але важнае правіла.

Як рабіць ракіроўку ў шахматах

Яшчэ адно асаблівае шахматнае правіла называецца ракіроўка. Дадзены ход дазваляе зрабіць дзве важныя рэчы адначасова: размясціць вашага караля ў бяспечнае месца, а таксама перасунуць ладдзю з кута ў цэнтр дошкі. Ракіроўка заключаецца ў тым, што гулец можа за адзін ход перасунуць свайго караля на два палі ў бок ладдзі, а тая пераскоквае караля і займае месца побач з ім. (Паглядзіце на прыклад ніжэй). Аднак падчас ракіроўкі варта прытрымлівацца наступных умоў:

• гэта павінен быць самы першы ход караля
• гэта павінен быць самы першы ход гэтай ладдзі
• паміж каралём і ладдзёй не павінна быць фігур, каб выканаць ракіроўку
• Кароль не павінен знаходзіцца пад шахам ці хадзіць пад шах

Звярніце ўвагу на тое, што ракіроўка можа быць "кароткай" (у бок бліжэйшы для караля да краю дошкі) і "доўгай" (у адваротны бок, той дзе знаходзіўся візір (ферзь)). Незалежна ад бока, кароль заўсёды ходзіць на два палі.

Крок 4. Даведайцеся, хто робіць першы ход у партыі

Гулец з белымі фігурамі заўжды ходзіць першым. Каб вырашыць, хто будзе гуляць белымі, гульцы звычайна падкідваюць манету ці адзін з гульцоў угадвае колер латніка (пешкі), схаванага ў руцэ суперніка. Белыя распачынаюць партыю, чорныя ходзяць у адказ і так па чарзе пакуль партыя не скончыцца. Магчымасць хадзіць першым - гэта невялікая перавага, якая дае гульцу магчымасць адразу распачаць атаку.

Крок 5. Праверце яшчэ раз правілы таго, як перамагчы ў шахматнай партыі

Шахматная партыя можа скончыцца некалькімі спосабамі: матам, унічыю, прызнаннем паразы, паразай па часе...

Як паставіць мат у шахматах

Мэта гульні ў тым, каб паставіць мат суперніку. Мат фіксуецца тады, калі кароль трапляе пад шах і не можа яго пазбегнуць. У караля ёсць усяго тры магчымасці сыйсці ад шаху:

• збегчы на суседнюю клетку (але не з дапамогай ракіроўкі!),
• захінуцца ад шаху іншай фігурай
• ці збіць фігуру, якая атакуе караля.

Калі кароль не можа пазбегнуць мату - гульня скончана. Звычайна караля не б'юць і не здымаюць з дошкі, партыя проста абвяшчаецца завершанай.

Прыклад "Дурацкага мату".

Як звесці партыю да нічыі

Здараецца, што партыя скончваецца не перамогай аднаго з гульцоў, а нічыёй. Існуе 5 прычын, згодна з якімі ў гульні не выяўляецца пераможцы:

• Пат. Кароль гульца, якому належыць зрабіць наступны ход, НЕ знаходзіцца пад шахам, і не можа зрабіць аніводнага ходу.

З ходам візіром (ферзем) на c7 чорныя не знаходзяцца пад шахам, але і не могуць пахадзіць. На дошцы пат, нічыя.

• Гульцы могуць згадзіцца на нічыю і скончыць партыю
• Недастаткова фігур на дошцы, каб паставіць мат (напрыклад, кароль і афіцэр супраць караля)
• Гулец аб'яўляе нічыю, калі адна і тая ж пазіцыя на дошцы паўтараецца тры разы (неабавязкова тры разы запар)
• Былі згуляныя 50 хадоў запар, за якія ніводзін з гульцоў не зрабіў хода латнікам (пешкай) і не збіў фігуры суперніка

Крок 6. Вывучыце асноўныя шахматныя стратэгіі

Ёсць чатыры простыя рэчы, якія павінен ведаць кожны шахматыст:

Абараняйце свайго караля

Размясціце свайго караля ў куце дошкі, дзе ён часцей за ўсё будзе ў большай бяспецы. Не адкладайце надоўга ракіроўку. Звычайна найлепей рабіць ракіроўку так хутка, наколькі тое магчыма. Не мае значэння наколькі блізкія Вы былі да таго, каб аб'явіць мат Вашаму суперніку, калі ён здолее зрабіць гэта першым!

Не аддавайце фігуры

Не страчвайце свае фігуры неабдумана! Кожная фігура мае сваю каштоўнасць, але немагчыма паставіць мат, не маючы фігур. Ёсць простая сістэма па якой большасць гульцоў вызначаюць адносную каштоўнасць кожнай фігуры. Колькі каштуюць шахматныя фігуры?

• Латнік (пешка) вартая 1
• Конь (вершнік) варты 3-ох латнікаў (пешак)
• Афіцэр (слон) варты 3-ох латнікаў (пешак)
• Ладдзя вартая 5
• Візір (ферзь) варты 9-і латнікаў (пешак)
• Кароль бясцэнны

Напрыканцы гульні дадзеныя пункты нічога не азначаюць - гэта сістэма ўжываецца для прыняцця рашэнняў падчас гульні, памагаючы ацаніць: біць, мяняцца фігурамі ці рабіць іншыя хады.

Кантралюйце цэнтр шахматнай дошкі

Вы павінны старацца кантраляваць цэнтр дошкі сваімі фігурамі і латнікамі (пешкамі). Калі будзеце мець такі кантроль, то будзеце валодаць большай прасторай для хадоў сваімі фігурамі, а суперніку будзе цяжэй займаць добрыя пазіцыі для сваіх фігур. У прыкладзе зверху белыя добра ходзяць і бяруць пад кантроль цэнтр, у той час як чорныя робяць слабыя хады.

Выкарыстоўвайце ўсе свае фігуры

На дадзеным прыкладзе ўсе фігуры белых знаходзяцца ў гульні! Вашы фігуры не ў стане нічога зрабіць, бо знаходзяцца на першай лініі. Паспрабуйце прасунуць свае фігуры так, каб ў вас большая частка з іх пагражала каралю суперніка. Выкарыстанне адной ці двух фігур - гэта не пагроза для сур'ёзнага суперніка.

Крок 7. Практыкуйцеся, гуляючы як найчасцей

Самае важнае з таго, што Вы можаце зрабіць, каб палепшыць свой узровень гульні, гэта многа гуляць! Не мае значэння, гуляеце Вы дома з сябрамі ці ў інтэрнэце, Вам неабходна шмат гуляць каб удасканальвацца. У наш час лёгка арганізаваць онлайн-партыю ў шахматы!

Як гуляць у варыянты шахмат

Большасць людзей грае па стандартных шахматных правілах, але некаторым падабаецца гуляць са змененымі правіламі. Гэта так званыя "варыянты шахмат". У кожнага з варыянтаў свае ўласныя правілы.

• Шахматы960: у шахматах960 (шахматах Фішара) пачатковае размяшчэнне фігур выпадковае. Латнікі (пешкі) расстаўлены як звычайна, а астатнія фігуры за імі размяшчаюцца выпадковым чынам.
• Кароль гары: Мэта гэтага варыянта шахмат - паставіць караля на адно з цэнтральных палей дошкі, "на вяршыню гары".
• Шведскія шахматы: тут гуляюць парамі. Калі адзін з гульцоў здымае фігуру суперніка, яе можа выкарыстаць яго напарнік. Напрыклад, калі я гуляю белымі, і мой напарнік, які гуляе чорнымі, бярэ белага каня ў свайго суперніка, то любым сваім наступным ходам я магу паставіць яго на любое вольнае поле дошкі.
• Crazyhouse: цікавы варыянт шахмат, дзе Вы можаце выкарыстоўваць фігуры, узятыя ў суперніка. Напрыклад, калі я гуляю белымі і збіваю чорнага латніка (пешку) у суперніка, яна пераўтвараецца ў белага латніка, якога я магу выставіць на дошку як сваю фігуру любым сваім наступным ходам.
• Да трох шахаў: у гэтым варыянце шахмат перамагае той, хто першым дасць тры шахі каралю суперніка.

Атрымлівайце асалоду ад цудоўных варыянтаў шахмат.

 Рэкамендаваны артыкул -> 5 дзівосных варыянтаў шахмат

Як гуляць у шахматы Фішара (960)

Шахматы960 граюцца па стандартным правілам, за выключэннем пачатковай пазіцыі фігур на апошняй гарызанталі, дзе фігуры размяшчаюцца адвольна ў адной з 960 магчымых пазіцый. Ракіроўка адбываецца такім жа чынам, як і ў звычайных шахматах: з размяшчэннем караля і ладдзі на звыклых клетках (g1 і f1, ці c1 і d1). У шахматы960 граюць з тымі ж правіламі, што і ў звычайныя шахматы, але з большай размаітасцю ў дэбюце.

Рэкамендаваны сродак -> Гуляйце ў шахматы960 супраць кампутара

 Рэкамендаваны сродак -> Гуляйце ў шахматы960 з сябрамі

Як гуляць па правілах шахматных турніраў

Мноства турніраў прытрымліваецца пераліку агульных правіл. Дадзеныя правілы не абавязкова выконваць падчас гульняў дома альбо онлайн, аднак магчыма Вам захочацца папрактыкавацца ў іх.

• Крануў - хадзі - Калі гулец кранае адну са сваіх фігур, то ён мусіць выканаць ход менавіта ёй (калі гэта фігура можа хадзіць). Калі гулец кранае фігуру суперніка, то ён мусіць збіць яе, калі гэта магчыма. Гулец, які хацеў бы дакрануцца да фігуры, каб паправіць яе на дошцы, павінен папярэдзіць пра тое словам "папраўляю".
• Гадзіннікі і таймеры - Большасць турніраў выкарыстоўваюць таймер для рэгулявання часу на партыю, а не на ход. Кожны гулец атрымоўвае аднолькавую колькасць часу на партыю і можа сам размеркаваць яго выкарыстанне. Пасля ходу аднаго з гульцоў і націскання на адмысловы гузік, распачынаецца адлік гадзінніка суперніка. Калі ў аднаго з гульцоў скончваецца час на партыю - то ён прайграе (калі ў суперніка дастаткова фігур, каб паставіць мат, у адваротным выпадку аб'яўляецца нічыя).

Найпапулярныя пытанні (FAQs)

Усе пачаткоўцы ў шахматах сустракаюцца з аднолькавымі складанасцямі. Мы падрыхтавалі адказы на найбольш частыя пытанні, з якімі сутыкаюцца людзі, якія толькі пачынаюць падарожжа ў свет шахмат. Маем спадзеў, яны Вам спатрэбяцца!

Як мне палепшыць узровень гульні ў шахматы?

Знаёмства з правіламі і асноўнымі стратэгіямі - гэта толькі пачатак: у шахматах столькі ўсяго можна вывучыць, што не хопіць і жыцця! Для паляпшэння сваіх навыкаў вам варта зрабіць тры рэчы:

1. Гуляйце многа — па просту працягвайце гуляць! Гуляйце як мага больш. Вам варта атрымліваць урокі з кожнай партыі - і пераможнай, і прайгранай.
2. Вучыцеся з дапамогай шахматных заняткаў — калі Вы сапраўды хочаце хутка дасягнуць прагрэсу, варта прайсці некалькі онлайн-заняткаў. Вы можаце знайсці шахматныя онлайн-заняткі тут.
3. Атрымлівайце асалоду ад гульні — Не хвалюйцеся, калі Вы не перамагаеце ва ўсіх сваіх гульнях. Усе прайграюць - нават чэмпіёны свету. Калі Вы будзеце працягваць вучыцца на ўласных памылках, то будзеце заўжды атрымліваць асалоду ад гульні ў шахматы!

Які самы лепшы першы ход у шахматах?

Хоць у шахматах няма аднаго ўсімі прызнанага лепшага першага хода, важна з самага пачатку партыі змагацца за кантроль за цэнтрам дошкі. З гэтай прычыны большасць гульцоў робяць першы ход адным з цэнтральных латнікаў (пешак) (тымі, якія захінаюць караля ці візіра) на дзве клеткі наперад 1. d4 ці 1. e4. Іншыя гульцы аддаюць перавагу 1. c4 ці 1. Кf3. Большасць іншых хадоў не настолькі добрыя. Бобі Фішар лічыў, што ход каралеўскім латнікам 1. e4 - самы лепшы ход.

Гулец з фігурамі якога колеру ходзіць першым?

Гулец з белымі фігурамі заўжды ходзіць першым.

Ці можа латнік (пешка) хадзіць назад?

Латнік (пешка) не можа хадзіць назад. Аднак калі латнік дасягае супрацьлеглага боку дошкі, Вы можаце ператварыць яго ў іншую фігуру (напрыклад, у візіра(фярзя)). Пасля гэтага яна ходзіць як тая фігура, у якую Вы яе ператварылі: адпаведна можа хадзіць назад.

Ці можна хадзіць больш чым адной фігурай за адзін раз?

Падчас свайго хода Вы можаце зрушыць толькі адну фігуру, але ёсць адно выключэнне! Калі вы робіце ракіроўку, за адзін ход Вы перасоўваеце караля і ладдзю.

Якая фігура ў шахматах самая важная?

Кароль - самая важная шахматная фігура. Калі прайграеце караля, прайграеце партыю. Аднак самая магутная фігура - гэта візір (ферзь).

Калі былі вынайдзены шахматы?

Паходжанне шахмат не да канца зразумела, хаця шмат хто лічыць, што яны ўзніклі з шахматнападобных гульняў у Індыі каля двух тысяч гадоў таму. Шахматы, якія мы ведаем сёння, паходзяць з XV стагоддзя, калі яны сталі папулярнымі ў Еўропе.

Якая партыя была самай доўгай у гісторыі шахмат?

Самая доўгая турнірная партыя (па колькасці хадоў) у гісторыі была згуляна паміж Іванам Нікалічам і Горанам Арсовічам у Белградзе, Югаславія, у 1989 годзе.

Што такое шахматная натацыя?

Натацыю вынайшлі, каб можна было аналізаваць згуляныя партыі. Дзякуючы ёй у нас ёсць магчымасць запісаць усе хады партыі і аднавіць яе колькі заўгодна разоў. Неабходна толькі дакладна запісаць свае хады і хады суперніка.

Шахматная натацыя дазволіць Вам захоўваць усе Вашы партыі...

У кожнага поля ёсць свае каардынаты і кожная фігура абазначаецца вялікай літарай (К - конь, С - слон, В - візір (ферзь), Л - ладдзя і Кр - кароль).

 Рэкамендаваны артыкул -> Шахматная натацыя - мова гульні

Якая мэта ў шахматах?

Шахматы - гэта гульня паміж двума супернікамі на супрацьлеглых баках дошкі з 64 клетак. У кожнага гульца ёсць 16 фігур: 1 кароль, 1 візір (таксама называецца фярзём), 2 ладдзі, 2 афіцэра (іншая назва - слон), 2 каня (вершніка) і 8 латнікаў (ці пешак).

Дошка, два гульцы і 32 фігуры - гэта ўсё, што трэба, каб пачаць гульню.

Мэта гульні ў тым, каб паставіць каралю суперніка мат. Мат адбываецца тады, калі адзін з каралёў знаходзіцца пад атакай (шахам) і не мае магчымасці з-пад яго сысці.

Вы гатовы распачаць гуляць у шахматы? Бясплатна зарэгіструйцеся на Chess.com і атрымлівайце асалоду ад гульні!